Hoe de oude Romeinen ons de weg kunnen wijzen naar wijnbouw in een veranderend klimaat

De oplossingen van de oude Romeinen in de wijnbouw kunnen ons helpen om in te spelen op klimaatverandering. Tot die conclusie komt archeoloog Dimitri van Limbergen, gespecialiseerd in de Romeinse geschiedenis en verbonden aan de universiteiten van Gent en Verona.

Liter per dag

Dat de Romeinen de wijnbouw flink ontwikkelden had alles te maken met de populariteit van deze drank. Een volwassen man dronk destijds gemiddeld per dag ruim een liter (verdunde) wijn. Ook werd wijn toegepast als medicijn en bij Romeinse rituelen. Wijngaarden domineerden de landbouw en er werden diverse vernieuwingen toegepast om de stroom wijn voor de dorstige Romeinse kelen op gang te houden.
In zijn recent gepubliceerde artikel "Ancient Roman wine production may hold clues for battling climate change" werpt Dimitri van Limbergen een fascinerend licht op waardevolle oude kennis die vandaag kan helpen om in te spelen op klimaatverandering. In een tijd waarin wetenschappers, beleidsmakers en gemeenschappen over de hele wereld zich inzetten om duurzame oplossingen te vinden, kunnen historische praktijken en inzichten uit oude beschavingen ons helpen nieuwe wegen te verkennen.

Bomen

Een veelvoorkomende techniek bij het telen van druiven in de Romeinse tijd was om de planten vast te maken aan rijen bomen. Dat gebeurde in velden die ook werden gebruikt voor granen en groenten, in een systeem dat ‘arbustum’ wordt genoemd. In tegenstelling tot de hedendaagse lage wijngaarden op heuvels, groeiden deze wijnstokken hoog in de bomen. Talrijke scènes op Romeinse sarcofagen en mozaïeken tonen mensen die druiven oogsten met behulp van hoge ladders. Een voorbeeld is te zien op de sarcofaag op bovenstaande foto, die afkomstig is uit het artikel van Van Limbergen.

Agroforestry

De combinatie van druivenranken met bomen en andere gewassen kwam onder andere voort uit de behoefte van de kleine Romeinse boeren om op een klein stukje grond te overleven. De arbustum-methode, die we tegenwoordig agroforestry noemen, werd vooral toegepast in laaggelegen, vlakke en vochtige gebieden van Italië. Dit in tegenstelling tot de huidige praktijk van wijngaarden met louter druivenranken op hellingen. Voor moderne wijnmakers is het verbouwen van wijnstokken op vochtige grond in vochtige lucht ondenkbaar. Het brengt namelijk een enorm risico met zich mee op schimmelziekten. Niettemin kregen de Romeinen het voor elkaar.

Duurzame techniek

Ze gebruikten vooral de volgende boomsoorten: populieren, iepen, vlieren, wilgen, esdoorns en essen. Allemaal bomen die goed groeien in vochtige gebieden en overtollig water uit de bodem opnemen en bijdragen aan de natuurlijke afwatering van een gebied. Dankzij hun wortels konden de wijnstokken eeuwenlang gezond blijven en goed presteren in vochtige omgevingen. De verfijning van het systeem gaat veel verder. Door wijnstokken te trainen om hoog te klimmen – tot wel 15 of zelfs 20 meter – werd de schade veroorzaakt door het stijgende bodemvocht verder verminderd, terwijl de hitte-impact van de zon werd vergroot. De druiven ontwikkelden en rijpten zo beter in de juiste balans tussen schaduw (van het gebladerte) en blootstelling aan de zon.

Voorbeeld voor een opwarmende wereld

Deze agroforestry in de wijnbouw heeft zich enorm uitgebreid in de periode 200 jaar vóór tot 200 jaar na Christus. Deze periode staat bekend als het Romeinse Klimaat Optimum: enkele eeuwen met aanzienlijk hogere temperaturen. Romeinse wijnmakers in Italië opereerden daarom vaak onder warmere en vochtiger omstandigheden dan die in een groot deel van de 20e eeuw. De veerkracht van agroforestry in de wijnbouw onder stijgende temperaturen – die nieuwe plagen en ziekten met zich meebrengen – wordt volgens Van Limbergen ook duidelijk bij baanbrekende hedendaagse initiatieven in Zuid-Frankrijk. Die bevestigen de microklimatologische voordelen van agroforestry in de wijnbouw, waaronder bescherming tegen vorst en de aanwezigheid van nuttige insecten.

Schaduw

Het belangrijkste in het systeem is dat de schaduw die de bomen bieden, de rijping van druiven met weken kan vertragen zonder dat de opbrengsten al te veel afnemen. Dit is een zegen voor hedendaagse wijnmakers die steeds vaker te maken krijgen met druiven die te snel rijpen, te veel suikers bevatten en als gevolg van hogere jaartemperaturen wijnen van lagere kwaliteit met te veel alcohol geven.

Veerkrachtiger

Het is duidelijk dat de oude Romeinen veel te bieden hebben als het gaat om het vinden van oplossingen voor de uitdagingen van klimaatverandering. Door hun kennis en ervaring te bestuderen, kunnen we waardevolle inzichten opdoen die ons kunnen helpen om veerkrachtiger en duurzamer te worden in onze landbouwpraktijken. Echter, niet alle aspecten van de Romeinse wijnbouw zijn zonder meer toepasbaar op de moderne landbouw. De wereld waarin we nu leven verschilt op vele manieren van die van het oude Rome, en dus moeten we voorzichtig zijn bij het extrapoleren van oude praktijken naar vandaag. Wat wel kan: je laten inspireren door deze oude praktijken en deze combineren met moderne wetenschappelijke kennis en technologieën. De studie van de Romeinse wijnproductie biedt ons niet alleen een fascinerend inzicht in een ver verleden, maar ook waardevolle lessen voor de toekomst. Door de kennis en ervaringen van oude beschavingen te omarmen en te combineren met moderne wetenschap en technologie, kunnen we nieuwe wegen vinden naar een duurzamere en veerkrachtiger toekomst voor onze planeet, stelt Van Limbergen.

Lees het artikel van Dimitri van Limbergen hier: https://theconversation.com/ancient-roman-wine-production-may-hold-clues-for-battling-climate-change-214518